BATALION ARMII KRAJOWEJ "ZOŚKA"  (1942-1944)

Dowódca hm. ppor. Ryszard Białous „Jerzy”. Utworzony 1 września 1943 z warszawskich Grup Szturmowych wchodzących w struktury Szarych Szeregów, stanowiących oddział o kryptonimie „OS Jerzy”. Jako swoją nazwę przyjął pseudonim Tadeusza Zawadzkiego „Zośka” – zastępcy dowódcy i komendanta z ramienia władz harcerskich.

Skład Batalionu „Zośka”:

• I kompania „Felek”: Sławomir Maciej Bittner „Maciek”
• II kompania „Rudy”: Władysław Cieplak „Giewont”
• III Kompania – oddział do zadań specjalnych o kryptonimie „Agat”, „Pegaz”, Batalion „Parasol”: Jerzy Zborowski „Jeremi”

Najważniejsze akcje zbrojne Batalionu „Zośka”:

• 31 grudnia 1942 – 1 stycznia 1943 akcja „Wieniec I” i „Wieniec II” – wysadzenie pociągu pod Kraśnikiem i wysadzenie przepustu pod torami w rejonie Radomia;
• 26 marca 1943 akcja „Arsenał” – odbicie hm. ppor. Jana Bytnara „Rudego” i 24 więźniów wiezionych z al. Szucha na Pawiak;
• 20 maja 1943 akcja „Celestynów” – odbicie z pociągu 49 więźniów wiezionych do KL Auschwitz;
• 6 czerwca 1943 akcja „Czarnocin” – wysadzenie mostu na rzece Wolbromie;
• 26 czerwca 1943 akcja „Śródborów” albo „Pogorzel” – wysadzenie pociągu;
• 30 czerwca 1943 akcja „Gołąb” – wysadzenie pociągu;
• 12 sierpnia 1943 akcja „Góral” – ubezpieczenie akcji rekwizycji pieniędzy;
• 20 sierpnia 1943 akcja „Sieczychy” – likwidacja strażnicy granicznej; ginie hm. ppor. Tadeusz Zawadzki „Zośka”
• 26 września 1943 akcja „Wilanów” – likwidacja strefy, posterunku policji granatowej i atak na kwaterę lotników;
• 23-24 października 1943 akcja „Pogorzel” – wykolejenie niemieckiego pociągu;
• 22 listopada 1943 akcja „Szymanów” – wykolejenie niemieckiego pociągu;
• 26 kwietnia 1944 akcja „Sonderwagen” – likwidacja ekipy niemieckich kontrolerów tramwajowych na pl. Starynkiewicza;
• 27 kwietnia 1944 akcja „T-U” (Tłuszcz-Urle) – wykolejenie i ostrzelanie pociągu pośpiesznego;
• 29 czerwca 1944 akcja „Jan Boży” – uwolnienie ze szpitala 15 więźniów.

Batalion w Powstaniu Warszawskim przeszedł imponujący szlak bojowy w strukturze Zgrupowania „Radosław”, biorąc udział w najcięższych walkach na Woli, Starym Mieście, górnym Czerniakowie.

W czasie Powstania w Batalionie „Zośka” walczyło 520 ludzi, poległo 360, co stanowi około 70% składu.

11 listopada 1968 r. odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari klasy V.

BATALION ARMII KRAJOWEJ "PARASOL" (1944) 

Utworzony latem 1943 (przyjmuje się datę 1 sierpnia) przez dowódcę Kedywu płk. Emila Fieldorfa – ps. „Nil”, dowódcą został kpt. Adam Borys ps. „Pług”. Przejął zadania Organizacji Specjalnych Akcji Bojowych, czyli wykonywanie wyroków śmierci wydanych przez Polskie Państwo Podziemne na głównych zbrodniarzach hitlerowskich, przeprowadzono 13 specjalnych operacji. Pierwotnie miał kryptonim „Agat”, po 2 stycznia 1944 zmieniono na „Pegaz”, a w maju 1944 przyjęto nazwę „Parasol”. Podczas powstania batalion wszedł w skład zgrupowania Kedywu KG AK „Radosław”,

Najważniejsze operacje specjalne:

• 7 września 1943 operacja Bǔrkl,
• 24 września 1943 operacja Kretschmann,
• 1 lutego 1944 akcja Kutschera,
• 3 kwietnia 1944 wysadzenie niemieckiego pociągu pod Płochocinem i odbicie rannych kolegów ze szpitali.

Za walki w Powstaniu Warszawskim, dekretem z dnia 11 listopada 1968 Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militarii batalion „Parasol” został odznaczony Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari.

BATALION ARMII KRAJOWEJ "MIOTŁA"  (1944)

Został sformowany na przełomie lutego i marca 1944 rozkazem komendanta Armii Krajowej ppłk. Jana Mazurkiewicza  ps. „Radosław”. Batalion został powołany w strukturach Kedywu KG AK, na bazie oddziału dyspozycyjnego „Anatol”. Zadaniem członków oddziału było wykonywanie wyroków śmierci Wojskowych Sądów Specjalnych i prowadzenie działalności dywersyjno-sabotażowej przeciw niemieckiemu okupantowi. Pierwszym dowódcą został mjr Franciszek Władysław Mazurkiewicz ps. „Niebora, ostatnim był kpt. Tadeusz Janicki ps. ”Czarny”. W czasie wybuchu Powstania Warszawskiego 1 sierpnia 1944 batalion wchodził w struktury Zgrupowania „Radosław”.

Najważniejsze akcje powstańcze:

• opanowanie budynku Polskiego Monopolu Tytoniowego umożliwiające odblokowanie Komendy Głównej AK,
• walki w obronie cmentarzy na Woli,
• walki o utrzymanie łączności ze Starym Miastem.

1. SAMODZIELNA KOMPANIA COMMANDO (1942-1944)

Z początkiem sierpnia 1942 Lord Louis Mountbatten, Szef Operacji Połączonych, zwrócił się do Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych gen. Władysława Sikorskiego z propozycją utworzenia polskiego oddziału komandosów. Skutkiem tych rozmów był rozkaz o stworzeniu polskiej kompanii, której etat przewidywał pięciu oficerów oraz 81. podoficerów i szeregowych. Na dowódcę kompanii mianowany został kpt. Władysław Smrokowski, który rozpoczął rekrutację ochotników. Pierwszym miejscem zakwaterowania żołnierzy był kościół St. John’s w Cupar w Szkocji. Z nadspodziewanie dużej liczby kandydatów, kpt. Smrokowski wybierał żołnierzy najlepiej przeszkolonych, najbardziej sprawnych fizycznie i posiadających odpowiednie kwalifikacje. Formowanie kompanii ukończono w końcu września 1942.

Kalendarium:

• 28 sierpnia 1942 zostaje wydany rozkaz o sformowaniu kompanii na bazie ochotników z 2. Batalionu 1. Brygady Strzelców stacjonującemu w Cupar, w Szkocji. 
• 10 października 1942 kompania zostaje włączona w skład 10 Inter-Alied Commando jako 6 Troop.
• 19 listopada 1942 kompania rozpoczyna trzytygodniowy trening w „Commando Depoth” w Achnacarry.
• Sierpień 1943 – kompania zostaje włączona w skład 2 Special Service Brigade działającej na froncie włoskim. W połowie września kompania odpłynęła do Algierii, gdzie przeprowadzono dodatkowe szkolenie w warunkach pustynnych. 
• 1 grudnia 1943 – przybycie do Włoch.
• 13 grudnia 1943 – pierwszy patrol z miejscowości Capracotta w rejon rzeki Sangro.
• 21 grudnia 1943 – obrona wioski Pescopennataro (największa bitwa kompanii z przeważającym nieprzyjacielem).
• Styczeń 1944 – udział w walkach nad rzeką Garigliano z zadaniem przeniknięcia za linię frontu, przeprowadzenia rozpoznania oraz dywersji w rejonie Castelforte. W toku walk kompania znalazła się na pierwszej linii frontu i wykonała zadanie pierwotnie powierzone całemu batalionowi w rejonie miejscowości Sujo.
• 4 kwietna 1944 – włączenie kompanii do 2 Korpusu Polskiego.
• 17/19 maja 1944 – udział w bitwie Monte Cassino w rejonie wzgórz Widmo i Sant Angelo. Z kompanii i szwadronu szturmowego 15. Pułku Ułanów Poznańskich zostaje utworzone „Zgrupownie Commando”.
• Lipiec 1944 – udział w walkach w rejonie Ancony. Z kompanii oraz włoskich ochotników ze 111. Kompanii Ochrony Mostów zostaje utworzone „II Zgrupowanie Commando”.

1. Samodzielna Kompania Commando walczy w rejonie miejscowości Casenuove, a następnie prowadzi pościg za wycofującymi się siłami nieprzyjaciela do ujścia rzeki Esino.

111. Kompania Ochrony Mostów (nieoficjalnie nazywana 2. Kompania Commando) walczy w rejonie miejscowości Numana, a następnie jako pierwsza wkracza do Ancony.

• Sierpień 1944 – na bazie kompanii zostaje sformowany 2. Baon Komandosów Zmotoryzowanych, który bierze udział w walkach o Bolonię w kwietniu 1945.
• 16 czerwca 1946 – rozpoczęcie przerzutu drogą morską 2. Baonu Komandosów Zmotoryzowanych do Wielkiej Brytanii.
• Czerwiec 1947 – roku likwidacja 2. Baonu Komandosów Zmotoryzowanych .

W szeregach polskich oddziałów Commando podczas trwania II Wojny Światowej życie za ojczyznę oddało 53 żołnierzy. Niewielu komandosów powróciło do Polski, wielu żyło w Wielkiej Brytani. Dowódca ppłk. Władysław Smrokowski zmarł w Chicago 2 stycznia 1965. Jego symboliczny grób znajduje się na cmentarzu Podgórskim w Krakowie. 

22 listopada 1988 1. Samodzielna Kompania Commando została odznaczona Orderem Virtuti Militari klasy V

POLSKI SAMODZIELNY BATALION SPECJALNY (1943-1944)

Utworzony 18 października 1943 w miejscowości Biełoomut na mocy rozkazu Dowódcy 1 Korpusu Sił Zbrojnych w ZSRR, dowódcą został mjr Henryk Toruńczyk. Zadaniem batalionu było szkolenie grup i oddziałów do działań dywersyjno-rozpoznawczych na tyłach wroga, żołnierz PSBS stanowili zalążki powstających oddziałów partyzanckich Armii Ludowej. Ogółem batalion wyszkolił 569 żołnierzy, z których 355  zostało zrzuconych na tyły wojsk niemieckich (ogółem 67 grup specjalnych).

Kalendarium:

• 9 maja 1944 – podporządkowany Polskiemu Sztabowi Partyzanckiemu,
• lipiec 1944 batalion podporządkowany został Naczelnemu Dowódcy Wojska Polskiego
• 6 listopada 1944 następuje rozwiązanie batalionu.

62 KOPANIA SPECJALNA "COMMANDO"

10 listopada 1967 sformowana rozkazem Szefa Inspektoratu Szkolenia, wydzielona ze struktur 1 Batalionu Szturmowego Dziwnów. Pierwszym dowódcą ppor. Stanisław Trela. Od 29 listopada 1967 r. kompania stacjonowała w garnizonie Bolesławiec. Do głównych zadań należało (w zależności od okresu funkcjonowania) rozpoznanie i prowadzenie dywersji na szczeblu taktycznym i operacyjnym na rzecz Armii (Śląski Okręg Wojskowy), a także w oderwaniu od sił głównych dostarczanie potrzebnych informacji i w miarę możliwości likwidowanie wszelkich zagrożeń dla rozwijającego się natarcia Frontu; kompania dziedziczyła tradycje komandosów z 1. Samodzielnej Kompanii Commando. W 1994 r. nastąpiło rozformowanie pododdziału. Żołnierze kompanii rozpoczęli dalszą służbę w innych jednostkach WP, m.in. 1. Pułku Specjalnym.

1.BATALION SZTURMOWY (1964-1993)

Sformowany 8 maja 1964 na bazie 26 Batalionu Dywersyjno-rozpoznawczego. Stacjonował w Dziwnowie, w 1986 został przeniesiony do Lublińca. Oddział był elitarną jednostką przeznaczoną do działań specjalnych o charakterze dywersyjnym i rozpoznawczym na głębokim zapleczu przeciwnika. Batalion podlegał Zarządowi II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Żołnierze batalionu uczestniczyli w wielu międzynarodowych misjach pokojowych i stabilizacyjnych w Wietnamie Południowym, na Bliskim Wschodzie (Egipcie, Syrii, Iraku), Bałkanach i w Kambodży. 8 października 1993 na bazie batalionu rozpoczęto formowanie 1. Pułku Specjalnego – powyższy proces zakończono w roku 1994.

1. PUŁK SPECJALNY (1993-2011)

Formowanie rozpoczęto 8 października 1993 na bazie 1 Batalionu Szturmowego. Pierwszym dowódcą został  płk dypl. Zbigniew Kwintal. Jednostka była przeznaczona do prowadzenia działań specjalnych m in.: rozpoznanie specjalne, działania niekonwencjonalne, akcje bezpośrednie, wsparcie militarne. W 1995 Decyzją Ministra Obrony Narodowej otrzymał wyróżniającą nazwę „Komandosów”. W tym samym roku jednostka otrzymała sztandar wojskowy, ufundowany przez społeczeństwo ziemi lublinieckiej. Żołnierze jednostki brali udział w operacjach wojskowych Polskiego Kontyngentu Wojskowego na terenie państw: Afganistan, Czad, Irak, Kongo, Macedonia, Pakistan, Syria. W 2007 pułk wszedł w struktury nowego rodzaju wojsk – Wojsk Specjalnych. 1 października 2011 po przekształceniach strukturalnych oddział rozpoczął wykonywanie zadań jako Jednostka Wojskowa Komandosów.